Bieżący numer
O czasopiśmie
Rada Naukowa
Kolegium Redakcyjne
Polityka prawno-archiwizacyjna
Kodeks etyki publikacyjnej
Wydawca
Informacja o przetwarzaniu danych osobowych w ramach plików cookies oraz subskrypcji newslettera
Archiwum
Dla autorów
Dla recenzentów
Kontakt
Recenzenci
Recenzenci rocznika 2023
Recenzenci rocznika 2022
Recenzenci rocznika 2021
Recenzenci rocznika 2020
Recenzenci rocznika 2019
Recenzenci rocznika 2018
Recenzenci rocznika 2017
Recenzenci rocznika 2016
Recenzenci rocznika 2015
Recenzenci rocznika 2014
Recenzenci rocznika 2013
Recenzenci rocznika 2012
Polecamy
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Sklep Wydawnictw SUM
Biblioteka Główna SUM
Polityka prywatności
Deklaracja dostępności
Recenzenci
Recenzenci rocznika 2023
Recenzenci rocznika 2022
Recenzenci rocznika 2021
Recenzenci rocznika 2020
Recenzenci rocznika 2019
Recenzenci rocznika 2018
Recenzenci rocznika 2017
Recenzenci rocznika 2016
Recenzenci rocznika 2015
Recenzenci rocznika 2014
Recenzenci rocznika 2013
Recenzenci rocznika 2012
Rośliny lecznicze w osiemnastowiecznym polskim poradniku medycznym Compendium
medicum auctum.
Część 1
1
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Autor do korespondencji
Barbara Bacler
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa SUM w Katowicach 41-200 Sosnowiec ul. Ostrogórska 30 tel. i fax. 032 364 13 60
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa SUM w Katowicach 41-200 Sosnowiec ul. Ostrogórska 30 tel. i fax. 032 364 13 60
Jacek Drobnik
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 41-200 Sosnowiec ul. Ostrogórska 30 tel. i fax. 032 364 13 60
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 41-200 Sosnowiec ul. Ostrogórska 30 tel. i fax. 032 364 13 60
Ann. Acad. Med. Siles. 2009;63:35-50
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Praca poświęcona jest identyfikacji gatunków roślin leczniczych wymienionych w polskim poradniku medycznym pt. Compendium medicum auctum. W części I zestawiono hasła A–K, w części drugiej – pozostałe hasła (L–Z), dyskusję i wnioski.
MATERIAŁ I METODY:
Krytycznie opracowano wykaz roślin i grzybów leczniczych na podstawie egzemplarza Compendium medicum auctum wydanego w Częstochowie w 1752 r. (wydanie 7.). Autorstwo dzieła jest wciąż wątpliwe (brat Apolinary Wieczorkowicz lub lekarz Maciej Daniłkowicz). Gatunki roślin i grzybów (w tym porostów) leczniczych są zestawione w jednym z początkowych rozdziałów (strony 19 do 29). Rozpoznano je na podstawie ich XVIIIwiecznych przedlinneuszowskich nazw łacińskich i polskich posługując się opracowaniami z zakresu XVIII- i XIX-wiecznej farmakognozji oraz słownikami nazw roślin z podobnego okresu.
WYNIKI I WNIOSKI:
Lista roślin i grzybów leczniczych w Compendium liczy 288 pozycji wraz z 8 odsyłaczami oraz hasłami dotyczącymi powtarzających się gatunków. Nie wszystkie nazwy pozwalają w sposób pewny zidentyfikować gatunek rośliny. Dzieło zawiera zarówno krajowe rośliny dziko rosnące (stanowią większość w spisie), gatunki uprawne lub hodowane w ogrodach, w tym ozdobne, a także rośliny bądź surowce obce, importowane. Compendium medicum wymienia stosunkowo dużo roślin egzotycznych. Większość roślin egzotycznych to gatunki południowoeuropejskie, śródziemnomorskie; kilka pochodzi z zachodniej Europy. Znaczna liczba błędów i niejasności w spisie roślin świadczy, że zestawienie wykonał autor (kompilator) nieposiadający wymaganej wiedzy botanicznej.
MATERIAŁ I METODY:
Krytycznie opracowano wykaz roślin i grzybów leczniczych na podstawie egzemplarza Compendium medicum auctum wydanego w Częstochowie w 1752 r. (wydanie 7.). Autorstwo dzieła jest wciąż wątpliwe (brat Apolinary Wieczorkowicz lub lekarz Maciej Daniłkowicz). Gatunki roślin i grzybów (w tym porostów) leczniczych są zestawione w jednym z początkowych rozdziałów (strony 19 do 29). Rozpoznano je na podstawie ich XVIIIwiecznych przedlinneuszowskich nazw łacińskich i polskich posługując się opracowaniami z zakresu XVIII- i XIX-wiecznej farmakognozji oraz słownikami nazw roślin z podobnego okresu.
WYNIKI I WNIOSKI:
Lista roślin i grzybów leczniczych w Compendium liczy 288 pozycji wraz z 8 odsyłaczami oraz hasłami dotyczącymi powtarzających się gatunków. Nie wszystkie nazwy pozwalają w sposób pewny zidentyfikować gatunek rośliny. Dzieło zawiera zarówno krajowe rośliny dziko rosnące (stanowią większość w spisie), gatunki uprawne lub hodowane w ogrodach, w tym ozdobne, a także rośliny bądź surowce obce, importowane. Compendium medicum wymienia stosunkowo dużo roślin egzotycznych. Większość roślin egzotycznych to gatunki południowoeuropejskie, śródziemnomorskie; kilka pochodzi z zachodniej Europy. Znaczna liczba błędów i niejasności w spisie roślin świadczy, że zestawienie wykonał autor (kompilator) nieposiadający wymaganej wiedzy botanicznej.
ISSN 0208-5607
REFERENCJE (37)
1.
Szyndler B. „Compendium medicum” — lubelski druk osiemnastowieczny. [W:] Krawczyk A., Józefowicz-Wisińska E. (red.): Lublin a książka. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z okazji 50-lecia Wydziału Humanistycznego UMCS i 95-lecia Biblioteki im. H. Łopacińskiego w Lublinie. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 2004: 251–260.
2.
Wiśniowski G. A. Reformaci na Górze świętej Anny w latach 1656-1810. [W:] Gohly J. R., red.: Pod płaszczem św. Anny. Materiały z konferencji historycznej z okazji 350-lecia przybycia franciszkanów na Górę Świętej Anny 1656–2006. Franciszkańskie Wyd. św. Antoniego, Wrocław 2006: 21–.
3.
Szyndler B. Osiemnastowieczne wademekum medyczne. [w:] Tajemnice starego lamusa. Szkice historyczne i bibliologiczne. Wydawnictwo WSP, Częstochowa 2002: 69–86.
4.
Łukaszewicz L. Rys dziejów piśmiennictwa polskiego. Wyd. 2. N. Kamieński i Spółka, Poznań 1860.
5.
Strelnikowa I. Lubelska drukarnia jezuicka (1683–1773). Bibliotekarz lubelski 1973; 1–2: 7–18.
6.
Sternalski M. Osiemnastowieczne wiadomości o chorobach psychicznych w książce Compendium medicum auctum. Post. Psychiatr. Neurol. 2003; 12: 505–510.
7.
Szumowski W. Historja medycyny filozoficznie ujęta. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Gebethner i Wolff, Kraków 1935.
8.
Majewski E. Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich Nakładem autora, Warszawa 1894 oraz F. A. Brockhaus, Leipzig 1894.
9.
Rostafiński J. Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Akademia Umiejętności, Kraków 1900.
10.
Słownik staropolski. Instytut Języka Polskiego PAN i Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa, Kraków 1953–sqq.
12.
Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Instytut Języka Polskiego PAN, [xvii_wiek.ijp-pan.no-ip.org/pan_klient/index.php]. Stan na wrzesień 2008 r.
15.
Syrrenius S. Zielnik herbarzem z jęzka łacińskiego zowią [zowion]… W drukarni Bazylego Skalskiego, Kraków 1613.
16.
Rejewski M. Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Przewodnik botaniczny. Książka i Wiedza, Warszawa 1996.
17.
Kluk K. Dykcyonarz roślinny… Druk J. K. Mci y Rzeczypospolitey u xx. Scholarum Piarum, Warszawa: 1 (1787) 1:1–214; 2(1788): 1–256; 3(1789): 1–192 oraz: Dykcyonarz roślinny… W drukarni xx. Pijarów, Warszawa 1805.
18.
USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network — GRIN Online Database. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. http://www.ars-grin.gov/cgi-bi.... pl. Stan na wrzesień 2008 r.
19.
Index Fungorum. CABI Bioscience Databases. http://www.speciesfungorum. org/Index.htm. Stan na wrzesień 2008 r. World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. Published on the Internet; http://www.kew.org/wcsp/. Stan na wrzesień 2008 r.
20.
Jarvis Ch. The Linnaean Plant Name Typification Project. Natural History Museum, http://www.nhm.ac.uk/research-.... Stan na wrzesień 2008 r.
21.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. (red.): Flowering plants and pteridophytes of Poland. A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków 2002.
22.
Tokarska-Guzik B. The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,.
24.
Nowiński M. Dzieje upraw i roślin leczniczych. Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, Warszawa 1980.
25.
Dykcyonarz powszechny medyki, chirurgii i sztuki hodowania bydląt, czyli Lekarz wiejski. Tomów 9. Warszawa 1788–1793.
26.
Rosenthal D. A. Synopsis plantarum diaphoricarum. Systematische Übersicht der Heil-, Nutz- und Giftpflanzen aller Länder. Verlag von F. Enke, Erlangen 1862.
27.
Thoms H., Gilg E. Warenkunde. [W:] Holfert J., Thoms H., Mylius E., Gilg E., Jordan K. F. Schule der Pharmazie. Verlag von Julius Springer, Berlin 1905; 5: 1–536.
29.
Woroniecka M. Surowce egzotyczne w czterech wydaniach Farmakopei polskiej (1817–1971). [W:] Kuźnicka B. (red.): Historia leków naturalnych. Instytut Historii Nauki PAN, Zakład Historii Nauk logicznych i Farmacji. Warszawa 1999; 5: 43–105.
32.
Bacler B., Drobnik J. Rośliny lecznicze w Farmakopei polskiej IV. V i VI. Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60(6): 557–577.
33.
Oken L. Allgemeine Naturgeschichte für alle Stände. Hoffman’sche Verlags-Buchhandlung, Stuttgart 1841.
34.
Trommsdorff J. B. Handbuch der pharmazeutischen Waarenkunde. 3. Aufl. Hennings’sche Buchhandlung, Gotha 1822.
35.
Fuchs J. W., Weijers O., GumbertHepp M. (red.). Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi. E. J. Brill, Leiden 1977–1998.
36.
Bacler B., Drobnik J. Pochodzenie tradycyjnych łacińskich nazw zielarskich surowców leczniczych. Część 2. — Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60: 139–144.
37.
Jakubski A. W. Czerwiec polski (Porphyrophora Polonica L.). Studium historyczne ze szczególnym uwzględnieniem roli czerwca w historii kultury. Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego Instytutu Popierania Nauki, Warszawa 1934; 1: 396–399.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 1734-025X |
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, jako Operator Serwisu annales.sum.edu.pl, przetwarza dane osobowe zbierane podczas odwiedzania Serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o Użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje, zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka), a także poprzez gromadzenie logów serwera www, będącego w posiadaniu Operatora Serwisu. Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług zgodnie z Polityką prywatności.
Możesz wyrazić zgodę na przetwarzanie danych w tych celach, odmówić zgody lub uzyskać dostęp do bardziej szczegółowych informacji.
Możesz wyrazić zgodę na przetwarzanie danych w tych celach, odmówić zgody lub uzyskać dostęp do bardziej szczegółowych informacji.
